Әл-Фараби. Шығыс пен Батыс сұхбаты

Араб тіліндегі философия антикалық грек философиясының елеулі әсерін бастан кешірді. Ибн Халликанның айтуынша, Әл-Фараби: “Егер мен Аристотель кезінде өмір сүрсем, мен оның шәкірттерінің арасында ең үздік шәкірті болар едім”-деген. Әл-Фараби Аристотель іліміне ұқсас тұтас энциклопедиялық жүйені құрды. Ол сол кезде барлық белгілі білім саласын қамтыған 160 трактат жазды: саясат, психология, этика, жаратылыстану, эстетика, логика және әрине философия. Өкінішке орай, барлық жұмыстар сақталмады, бірақ басты еңбектері әлемнің ең үздік кітапханаларында: Каирде, Стамбулда, Бейрутте, Лондонда, Берлинде, Парижде, Братиславта, Мәскеуде және Санкт-Петербургте сақталған.

Әл-Бируни, Ибн-Сина, Ибн-Рушд, Ибн-Бажа, Ибн-Туфейл және басқалары өздерін әл-Фарабидің шәкірттері деп санаған. Ибн Сина Аристотельдің «метафизикасын» әл-Фараби түсіндірмелерінің көмегімен ғана түсінгенін айтты. Ибн Синаның медицина бойынша еңбектері бүкіл орта ғасыр бойы Еуропада жоғары бағаланды. Ибн-Рушд Аверроэс атымен Еуропада белгілі болды. Ибн-Рушд әл-Фарабидің философияның діннен асып түсуі туралы идеясын, Аяннан ойды дамытып, ақиқаттың екілік туралы ілімнің негізін салды. Ибн Бажа әл-Фараби философиясының «ажыратылған өмір салты туралы» өз жұмысында этикалық кемелдікке жетудегі білімнің маңызды рөлі туралы жазады. Ибн-Туфейль «Якзан ұлы Хаяның романында» әл-Фарабидің шындықты білудің философиялық жолын жетілдіру туралы ой-өрісін дамытады.

Әл-Фарбидің Еуропалық философияға әсері туралы айта келе, ең алдымен, «адасқандарға басшылық ету» туындысында әл-Фарабидің идеялары бар еврей философы, Құдайшыл Маймонид туралы айтқан жөн. Маймонид арқылы философия тарихында әл-Фарабидан Спинозға, Д. Скот, Р. Бэконға апаратын із байқалады. Араб тілін меңгерген ағылшын монахы және философы Р. Бэкон әл-Фарабидің жұмыстарын түпнұсқада оқыды. Қайта өрлеу дәуірінде Еуропа классикалық ежелгі грек философиясының «қазынасымен» танысуға қайта мүмкіндік алды және бұл  жерде әл-Фарабидің еңбегі өте маңызды болды. Әл-Фараби-әлемдік өркениеттің дамуына әсер еткен зияткерлік ой тарихындағы негізгі тұлғалардың бірі. Оның мұрасы Шығыс пен Батыс мәдениетінің жақындасуы мен диалог орнатуға ықпал етті. Шығыс пен Батыс диалогының тақырыбы осы күнге дейін өзекті болып отыр. Диалог стратегиясы қазіргі әлемдегі ынтымақтастық пен өзара түсіністікті нығайту үшін жалғыз шынайы болып табылады.