Мұра

Ең үлкен ғалым әл-Фараби қыпшақ тайпасының түркі отбасында дүниеге келген. Айта кету керек, Түркі әлемі адамзатқа бірқатар көрнекті ғалымдар мен ойшылдарды сыйлаған. Олардың ішінде астроном және математик әл-Хорезммен бірге атақты астрономиялық кестелерді құрастыруға қатысқан Аббас Жаухари, түркі халықтарының тарихы мен мәдениеті бойынша баға жетпес «Тарих-и-Рашиди» еңбегін қалдырған Мұхаммед Хайдар Дулати, түркі диалектологиясы бойынша «Диуан луғат ат-түрк» еңбегін жасаған Махмуд Қашғари, географ Жанах ибн Хакан ал-Кимаки және т. б.

Әл-Фарабидің «қаруы» әлеуметтік әділетсіздік пен азапқа қарсы сөз, ағарту, философиясы болды. Ол адамдардың жер бетіндегі бақытына жетуіне сенді. Бұл идеяны ол өз шығармаларында: «Қайрымды қала тұрғындарының көзқарасы туралы трактат», «Азаматтық саясат», «Бақытқа жол сілтеу», «Бақытқа жету туралы» және т.б. трактаттарынан көруге болады, әл-Фарабидің жан-жақты ғылыми ізденістерінің нәтижесі «Ғылым классификациясы туралы» трактаты болып табылады, онда сол кездегі ғылымдар қатаң түрде тізбектелген, әр адамның зерттеу пәні анықталған. Замандастардың куәліктері бойынша «бұған дейін ешкім мұндай жазбаған». XII ғ. «Ғылымдардың жіктелуі» екі рет латын тіліне аударылды. Оның логикасы бойынша еңбектері «Категориялар», «Далектика», «Әріптер кітабы», «Даналықтың асыл сөздері», «Логикада қолданылатын ағындар», «Аналитика», «Дәлелдеме» және т.б. музыка мен поэзия туралы трактаттарға «Музыка туралы үлкен кітап», «Поэзия өнері туралы Трактат» атты еңбектері жатады. Белгілі француз шығыстанушы Рудольф д’Эрланже 1930-1935 жж. Бұл шығарманы Парижде аударып, жариялады. “Музыка туралы үлкен кітап” екі томдық француз аудармасы Еуропадағы әл-Фарабидің мұрасын зерттеуге үлкен үлес қосты. Әл-Фараби тек қана музыка теориясын жетік білген жоқ, музыкалық аспаптарда да ойнай білді. М. Жұмабаевтың «Түрік музыкасы мен Фарабидің тоғыз қырлы домбырасын кім білмейді» – деген сөзі кеңінен танымал. Әл-Фарабидің «Ут» тоғыз қырлы немесе төрт қырлы домбыраның ойлап шығарушысы болып табылады деп болжауға болады. Әл-Фарабидің жаратылыстану-ғылыми трактаттары «Птолемейдің «Алмагестіне» түсініктеме», «Адам денесінің мүшелеріне қатысты Галеннің Аристотельмен келіспеушілігіне қарсылығы туралы», «Химия өнерінің қажеттілігі туралы» және т.б. түркі халықтарының бай мәдени мұрасы қазіргі Қазақстанның дамуы үшін негізгі бастауы болды.